Τα δειλά και εργατικά ζώα

Σταύρος Κωνσταντακόπουλος

Η κλασική φιλελεύθερη σκέψη ασχολήθηκε συχνά με τον κίνδυνο του δεσποτισμού. Ο Μοντεσκιέ, για παράδειγμα, θεωρούσε τον δεσποτισμό ως την αναπόφευκτη σχεδόν μοίρα των κρατικών οντοτήτων που καταλάμβαναν μεγάλες εκτάσεις. Για να βρει μάλιστα τη λύση στο πρόβλημα αυτό, στράφηκε στην Αγγλία. Εκεί, ανακάλυψε στην αντιπροσωπευτική μορφή διακυβέρνησης, στη διάκριση των εξουσιών αλλά και στην τοπική αυτοδιοίκηση, τα κατεξοχήν μέσα προστασίας που θα προφύλασσαν τις κοινωνίες από την απειλή του δεσποτισμού. Εκθείασε την τοπική αυτονομία γιατί πίστευε ότι απέναντι στον καλπάζοντα συγκεντρωτισμό της γενέθλιας χώρας του, της Γαλλίας, η τάξη του, η αριστοκρατία, η οποία διέθετε ισχυρά τοπικά ερείσματα, θα κατόρθωνε τελικά να διασωθεί αλλά και να ισχυροποιήσει τη θέση της, εφόσον θα διαφυλασσόταν η αυτονομία ενός χώρου, στον οποίο ήταν ισχυρή.

Ο συμπατριώτης του και με μια έννοια συνεχιστής του, αριστοκράτης και αυτός, Τοκβίλ, δεν έτρεφε ψευδαισθήσεις για τη σωτηρία της τάξης του, πίστευε ότι είχε χάσει οριστικά το παιχνίδι. Γι’ αυτό και δεν στράφηκε στην Αγγλία για να βρει λύση στο πρόβλημα του δεσποτισμού, αλλά στην Αμερική, σε μια χώρα, δηλαδή, στην οποία δεν είχε υπάρξει ποτέ αριστοκρατία. Αυτός, πέρα από την αντιπροσωπευτική μορφή διακυβέρνησης και τη διάκριση των εξουσιών, πίστευε ότι βρήκε τη λύση στον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του πολιτεύματος αλλά και στην τοπική αυτονομία. Μόνον που στην περίπτωση του Τοκβίλ η αυτονομία δεν θα παρέμενε ζωντανή χάρη στην αριστοκρατία, όπως στην περίπτωση του Μοντεσκιέ, αφού ήταν στα μάτια του μια τάξη οριστικά «νεκρή», αλλά χάρη στην ενεργή παρουσία των ενώσεων πολιτών.

Τα παραπάνω δεν γράφονται για τη χαρά της ιστορίας των ιδεών, αλλά για να τονίσουν μια μεγάλη αντίθεση: ενώ στη σκέψη των δύο αυτών στοχαστών, των τόσο απομακρυσμένων χρονικά από εμάς, υπάρχει έντονος ο προβληματισμός για τον δεσποτισμό και την απουσία ελευθερίας, έστω και αν το σημείο εκκίνησής τους είναι η διάσωση της αριστοκρατίας (Μοντεσκιέ) ή έστω των υπολειμμάτων της (Τοκβίλ), στους σύγχρονούς μας νεοφιλελεύθερους όταν υλοποιούν τα σχέδια τους γι’ αυτήν τη μεγάλη πολιτική οντότητα που λέγεται Ευρώπη, δεν υπάρχει η παραμικρή μέριμνα για την ελευθερία, για να μη μιλήσουμε για τη δημοκρατία.

Στη λειτουργία των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία φέρει έντονα το αποτύπωμα των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων, διαπιστώνουμε ότι η, τόσο πολύτιμη για τους Μοντεσκιέ και Τοκβίλ, διάκριση των εξουσιών απουσιάζει πλήρως. Το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο μπορεί να εκλέγεται μεν, αλλά δεν έχει δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας. Αυτό το δικαίωμα ανήκει μονοπωλιακά στην Κομισιόν, έναν θεσμό, δηλαδή, μη εκλεγμένο στον οποίο δεν μπορεί σχεδόν κανείς να ασκήσει έλεγχο για την καθημερινή του δραστηριότητα…

Όσο για την τοπική αυτονομία, ούτε λόγος. Οι γραφειοκράτες και οι τεχνοκράτες των Βρυξελλών μεριμνούν για όλα. Οι κανόνες που διατυπώνουν αφορούν πλέον τα πάντα. Σαν το νερό που ξέρει να ξεγλιστρά ακόμη και κάτω από τις πόρτες. Το νερό που πνίγει την αυτενέργεια των πολιτών, το νερό που ακυρώνει τελικά την ίδια τη δημοκρατία. Η «πεφωτισμένη» δεσποτεία των Βρυξελλών -και για να δανειστούμε τα λόγια του Τοκβίλ, έστω κι αν γράφτηκαν περισσότερο από ενάμιση αιώνα πριν- θα «έμοιαζε με την πατρική εξουσία, αν είχε, όπως και εκείνη, ως στόχο να προετοιμάζει τους ανθρώπους για την ενηλικίωση. Αντίθετα όμως η εξουσία αυτή δεν αναζητά παρά να τους καθηλώσει αμετάκλητα στην παιδική ηλικία […] κάνει, τέλος, κάθε έθνος να μην είναι τίποτε άλλο από ένα κοπάδι δειλών και εργατικών ζώων που η κυβέρνηση τους είναι ο βοσκός».

Αυτά «τα δειλά και εργατικά ζώα», που είμαστε όλοι εμείς, και που ο νεοφιλελευθερισμός μάς θέλησε τέτοια, όχι γιατί αστόχησε αλλά γιατί αυτός είναι ο πυρήνας της αντίληψής του, πρέπει να εξεγερθούν. Δεν μπορούν να συμβιβαστούν, πάσχοντας από «φιλοευρωπαϊκό επαρχιωτισμό» (Βαλντέν), όπως οι λογής-λογής νεοφιλελεύθεροι κεντροαριστεροί. Ούτε, από την άλλη, θα εξεγερθούν γιατί αρνούνται την Ευρώπη, όπως οι ευρωσκεπτικιστές, αφού τη θεωρούν ορίζοντα των κοινωνιών της ηπείρου μας. Πρέπει να εξεγερθούν αξιοποιώντας, έστω και ανατρέποντάς τον, τον κλασικό φιλελευθερισμό, γιατί έχουν πληρώσει ακριβά τον αγώνα για την αυτονομία του ατόμου και τη δημοκρατία, ώστε να τις αφήσουν βορά στα χέρια των ελίτ του νεοφιλελευθερισμού.

http://www.avgi.gr/ , http://left.gr/