ο πλανήτης γη και τα «ελίτ» πανεπιστήμια

31.07.2017, 16:00 | εφσυν

Ι. Ν. Μαρκόπουλος*

Στο προηγούμενο άρθρο μου («Εφ.Συν.», 18/7/2017) είχα αναρωτηθεί για τον εκ-παιδευτικό ρόλο των «ελίτ» Πανεπιστημίων και τον κριτικό ρόλο της διανόησης μπροστά στην πλανητική καταστροφή που η ανθρώπινη αλαζονεία και αφροσύνη, φορώντας τον μανδύα της τεχνοκρατούμενης νεοφιλελεύθερης βαρβαρότητας, οδηγούν την ανθρωπότητα.

Ο Στίβεν Χόκινγκ μάς προτρέπει να προετοιμαστούμε για να αποικήσουμε τη Σελήνη ή τον Αρη, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει η ανθρώπινη φυλή από τη πιθανότητα μιας πλανητικής καταστροφής, από ανθρωπογενείς αιτίες, λόγω της κλιματικής αλλαγής, ενός πυρηνικού πολέμου ή των επιτευγμάτων της γενετικής μηχανικής, που επικίνδυνα πειραματίζεται με γενετικά τροποποιημένους ιούς.

Ο Χόκινγκ αισιοδοξεί ότι η ανθρωπότητα θα τα καταφέρει τελικά, έχοντας πίστη στην επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, πολλώ μάλλον που το πρόβλημα ποτέ δεν ήταν η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη καθ’ εαυτήν, αλλά η έλλειψη φρόνησης από τον νοήμονα, υποτίθεται, άνθρωπο που λανθασμένα χειρίζεται την ανάπτυξη αυτή.

Ωστόσο, άσχετα από την αισιοδοξία ή την απαισιοδοξία του, και την απαίτηση που θα μπορούσε να εγείρει κανείς για μια περισσότερο κριτική προσέγγιση του ζητήματος, σε ποιους τελικά απευθύνει ο Βρετανός επιστήμονας την αγωνιώδη αυτή έκκληση και προτροπή; Μα στους «καθ’ ύλην αρμόδιους» να την υλοποιήσουν. Στους επιστήμονες συναδέλφους του ανά τον κόσμο, και στα Πανεπιστήμια όπου αυτοί ερευνούν και διδάσκουν, καθώς και στους ανά τον κόσμο διανοούμενους.

Βέβαια το Χόλιγουντ τον έχει προ πολλού προλάβει, με τις τόσες παραγωγές του με θέμα την καταστροφή του πλανήτη Γη και τη φυγή και διάσωσή μας στο Διάστημα, αλλά ποιος είπε ότι και στο Χόλιγουντ δεν υπάρχουν κάποια φωτισμένα μυαλά;

Κανείς εχέφρων άνθρωπος, πόσο μάλλον σοβαρός επιστήμονας, δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη υψηλής, φαινομενικά, στάθμης Πανεπιστημίων στον κόσμο, όπως αυτή αντικατοπτρίζεται και στις ετήσιες κατατάξεις τους στις διάφορες παγκόσμιες λίστες.

Ωστόσο, αν πράγματι η εκπαίδευση και η Παιδεία παρέχουν ουσιαστικά εφόδια για μια καλύτερη ανθρώπινη κοινωνία, γιατί όλα αυτά τα «ελίτ» Πανεπιστήμια δεν μπόρεσαν να συμβάλουν προς την κατεύθυνση αυτή, αλλά μάλλον οδηγούν, με τη φαινομενικά απλώς και όχι ουσιαστικά «υψηλή» τους εκπαίδευση, στην όλο και μεγαλύτερη κοινωνική δυστυχία, αδικία και βαρβαρότητα;

Αν όλα αυτά τα Πανεπιστήμια ήταν πράγματι ουσιαστικά άριστα, και όχι φαινομενικά, τότε αυτός ο κόσμος θα ήταν ένας άλλος κόσμος, με περισσότερη δικαιοσύνη, ουσιαστική ανθρώπινη ευημερία και περισσότερη χαρά για όλους τους ανθρώπους.

Αν αυτά ήταν πράγματι σχολεία και Πανεπιστήμια ουσιαστικής άριστης Παιδείας και εκπαίδευσης, τότε αυτά θα έπρεπε να βρίσκονται στην πρωτοπορία μιας παγκόσμιας ανατρεπτικής κοινωνικής επανάστασης και αναδημιουργίας σε όλα τα επίπεδα, αντί να κοιτάζουν πώς θα πλασαριστούν, at any cost, σε μια καλύτερη θέση στην παγκόσμια κατάταξη, με βάση ποσοτικά πρωτίστως κριτήρια, και το κυνήγι αγοραίων χρηματοδοτήσεων, με τέτοιο μάλιστα τρόπο που –δεν θα ξεχάσω αλλοδαπό διαπρεπή πανεπιστημιακό που μου το εκμυστηρεύθηκε– δημιουργεί την αίσθηση ότι επιδίδεται κανείς σε prostitution.

Μπορούν επομένως τα Πανεπιστήμια αυτά, και η συστημική τους διανόηση –με τις «υψηλότατης στάθμης» εκπαιδευτικές της πλέον στοχεύσεις, δηλαδή την ανάπτυξη των τριών μαγικών όσο και εντελώς εργαλειακών ανθρώπινων ποιοτήτων, ήτοι των δεξιοτήτων (skills), των ικανoτήτων (competences) και της ηγετικής ικανότητας (leadership)– να σώσουν, απερίσπαστα από επιχειρηματικές χρηματοδοτήσεις, ελέγχους και εξαρτήσεις, την ανθρωπότητα από μια επερχόμενη καταστροφή;

Αλλά κι αν ακόμη προετοίμαζαν οι επιστήμονες και οι τεχνοκράτες την ανθρωπότητα, για να μπορέσει να διασωθεί σε άλλες αποικίες στο Διάστημα, ποιοι άραγε θα ήταν αυτοί που θα είχαν τη δυνατότητα να διαφύγουν, όπως άλλωστε και ποιοι επωφελούνται σήμερα ή θα επωφεληθούν, στο μέλλον, από την παρασκευή νέων ακριβών φαρμάκων για την αντιμετώπιση των δύσκολων ασθενειών;

Μήπως η μεσαία τάξη ή τα δισεκατομμύρια των φτωχών, των αδικημένων και των κοινωνικά αποκλεισμένων; Και ποιος ευθύνεται –εκτός όλων των άλλων, πλανητικής κλίμακας, καταστροφικών καταστάσεων που σήμερα βιώνουμε– και για αυτές τις τεράστιες αδικίες; Τα σχολεία και τα Πανεπιστήμια, μήπως, στις υποβαθμισμένες χώρες της Αφρικής ή στις φτωχές χώρες της Ασίας; Οχι ασφαλώς! Αν θεωρούμε, βέβαια, ότι η εκ-παίδευση μετράει.

Και όταν μιλούμε για συστημική διανόηση, εννοούμε μόνο την πανεπιστημιακή; Ασφαλώς όχι. Τότε, πού βρίσκονται τελικά αυτοί οι διανοούμενοι, που καλούνται επίσης να συνδράμουν, με τις όποιες δυνάμεις τους, στην κοινωνική αφύπνιση και τη σωτηρία της ανθρωπότητας; Υπάρχει νεοφιλελεύθερη διανόηση ή είναι η διανόηση προνομιακό χαρακτηριστικό της Αριστεράς;

Μήπως, όπως και να ‘χει, ολόκληρη η διανόηση είναι συστημικά εγκλωβισμένη; Κι αν ναι, πόσο συνειδητοποιημένο είναι αυτό και ποιες είναι οι αυταπάτες που τρέφονται; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσω να απαντήσω στο επόμενό μου άρθρο, όχι βέβαια προσφέροντας τελικές απαντήσεις (πόσο υπερφίαλη θα ήταν άλλωστε μια τέτοια προσπάθεια), αλλά μάλλον εναύσματα για περαιτέρω προβληματισμό.

* καθηγητής Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΠΤΔΕ του ΑΠΘ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Ο Αρμαγεδδών και οι «καθ’ ύλην αρμόδιοι»

Πανεπιστήμιο και πολιτικός διάλογος