05.05.2017, 14:44 | εφσυν
Θανάσης Βασιλείου
ΣΤΟΚΜΑΝ: … έχω τη συμπαγή πλειοψηφία πίσω μου!
ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΚΜΑΝ: Ναι, αυτή είναι η ατυχία σου: που ’χεις κάτι τόσο εμετικό στο κατόπι σου!
Ερρίκος Ιψεν, «Ενας εχθρός του λαού»
Γιατί φαντάζει απόμακρος ο παράδεισος της οικονομικοκοινωνικής αναγέννησης; Θα μπορούσαμε να μιλάμε για «κρίση υπευθυνότητας», μια και υποτίθεται δεν υπάρχει υπεύθυνος για την υπερχρέωση, την οικονομική καθίζηση, την αποεπένδυση, την ανεργία, την απορρύθμιση της εργασίας, την πτώση του εγχώριου πλούτου, τα αδιέξοδα και την εξαπλούμενη εθνική απόγνωση.
Θα μπορούσαμε να το πούμε κι αλλιώς: Η ελληνική κρίση είναι τόσο σύνθετη όσο ένα παγόβουνο – τα τέσσερα πέμπτα βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια και, άρα, δεν τα βλέπουμε.
Ομως, τα χρόνια της κρίσης γίνονται πολλά, και ο χρόνος πυκνώνει. Ακουμπάμε τη χαμένη δεκαετία. Ωριμάσαμε; Προσαρμοστήκαμε; Βγήκαμε σοφότεροι με τρόπο που οι θετικές επιδράσεις της εθνικής κρίσης να ξεπεράσουν τις αρνητικές-υφεσιακές; Αυτό είναι πλέον το ζητούμενο.
Διαβάζω στο editorial της «Εφ.Συν.» (03.05.2017) ότι «[…]για να ξεφύγει η χώρα από το καθεστώς της επιτροπείας, συνυφασμένο με την παραμονή στην Ε.Ε. και την ευρωζώνη, προϋπόθεση είναι η συνεννόηση του πολιτικού συστήματος. Κάτι το οποίο δεν διαφαίνεται, καθώς τα πρώην κυβερνητικά κόμματα της σημερινής αντιπολίτευσης μοιάζουν να επιζητούν απλώς την επάνοδό τους στην εξουσία».
Ωραία, free-riders (τσαμπατζήδες). Ομοίως, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για άρνηση ενηλικίωσης του πολιτικού συστήματος∙ για κατίσχυση του πολιτικού και μιντιακού μάρκετινγκ, που δείχνει να τρέφεται από την κρίση όσο και οι δανειστές, ο ΣΕΒ, οι καναλάρχες, οι ξενοδόχοι και οι τραπεζίτες, οι… εγχώριοι και ξένοι «επενδυτές» και τα μικρά και μεγάλα λαμόγια.
Γιατί τα λέω αυτά. Γιατί στα παγκόσμια παραδείγματα, με πιο πρόσφατο το παράδειγμα της Γαλλίας, έννοιες καθαρά πολιτικής τάξης, όπως δημοκρατία, κυριαρχία, θεσμοί, κανόνες, δικαιοσύνη, ευημερία, αλλά και ελίτ κ.ά. δαιμονοποιούνται ως όροι παθολογίας.
Και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στον ευρωπαϊκό Νότο, οι ανεπιθύμητες και πικρές αλήθειες δεν ακούγονται, λοιδορούνται ως αριστεροί λαϊκισμοί, ενόσω το φάρμακο της προσαρμοστικής θεραπείας σκοτώνει τον ασθενή. Στις εκλογές της Γαλλίας, λόγου χάρη, οι πολίτες ψηφίζουν όχι με κριτήριο αυτόν που θέλουν (τον Μακρόν για παράδειγμα), αλλά με κριτήριο αυτόν που δεν θέλουν να βγει (τη Λεπέν), ανακυκλώνοντας τα αδιέξοδα. Και αυτό είναι κάτι που αφορά τους πάντες.
Ηγουν, ακόμα και οι πιο κακόβουλες κυβερνήσεις ψηφίζονται. Ως αντιπολιτεύσεις κάνουν πολέμους για μέτρια προβλήματα, αλλά εκεί που θα ’πρεπε να υπάρχει ο πόλεμος, στα μείζονα, ως κυβερνήσεις διαβεβαιώνουν πως όλα βαίνουν καλώς και ας μην το πολυπιστεύουν, αρκεί να το πιστέψουν οι πολίτες.
Εδώ κολλάω αυτό που έλεγε επί τούτου ο Ιψεν: «Η πλειοψηφία δεν μπορεί να έχει ποτέ το δίκαιο με το μέρος της∙ ποτέ! Είναι ένα από τα κοινωνικά ψεύδη που κάθε ελεύθερα σκεπτόμενος άνθρωπος πρέπει να τινάξει από πάνω του… γιατί, διάολε, ποτέ και πουθενά δε γίνεται να κυβερνάν οι βλάκες τους έξυπνους».
Η αποτύπωση του προβλήματος της μονάδας μέσα στο πλήθος υπάρχει σε πολλά έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου – αλλά και σε mainstream κλασικά πολλών στοχαστών, όπως η «τυραννία της πλειοψηφίας» στον Τζον Στιούαρτ Μιλ ή τον Αλεξίς ντε Τοκβίλ. Οι Αμερικανοί του Τραμπ και οι Αγγλοι του Brexit το βιώνουν.
Αλλά σε κανένα έργο, όσο στο «Ενας εχθρός του λαού», δεν απλώθηκε τόσο καθαρά η ιδέα ότι η κοινωνική έκπτωση χρειάζεται κάτι άλλο για να χτυπηθεί, πάντως, όχι «σωτήρες» – όταν οι «σωτήρες» είναι εγνωσμένοι φορείς της κρίσης.
Μόλις ο ήρωας του Ιψεν, ο γιατρός Τόμας Στόκμαν, δημοσιοποίησε ότι το νερό της τουριστικής κωμόπολης ήταν μολυσμένο (υποτίθεται ότι ήταν… ιαματικό), συγκρούστηκε με τους πάντες που είχαν κάθε λόγο να μη γίνει τίποτα, εφόσον όλοι επωφελούνταν από το μολυσμένο νερό – κάτι που στην ουσία τούς σκότωνε.
Ο Στόκμαν πίστευε ότι, λογικά, υπερασπιζόμενος το κοινό συμφέρον θα είχε την πλειοψηφία με το μέρος του. Και τελικά, βρέθηκε αντιμέτωπος με τις αρχές, τις ομάδες, συγγενείς, φίλους∙ με την παραπληροφόρηση∙ την ακηδία.
Απειλήθηκε, έγινε αποσυνάγωγος και, επισήμως, «εχθρός του λαού». Κατάλαβε, τέλος, ότι «όλες οι πηγές της πνευματικής μας ζωής, ολόκληρη η αστική κοινωνία, βουλιάζουν σε έναν βούρκο πανούκλας και ψευτιάς… ότι όλη η ανθηρή κοινωνία τρέφεται από ’να ψέμα».
Πέραν του ότι, σήμερα, ο Ιψεν φαίνεται να μας κάνει πλάκα (μάλλον όχι), να πούμε ότι αυτός ο «εχθρός του λαού» -ένας αμιγώς τραγικός ιδεατός τύπος- δεν υπάρχει στον πραγματικό κόσμο, όπως δεν υπάρχει στην καθαρή του μορφή ο homo economicus των υποδειγμάτων. Αλλά «εχθρός» υπάρχει.
Ομως, μην κάνετε λάθος, σε καιρούς μαυλιστικών λαϊκισμών, να τον αναζητάτε σε όσους οφείλουν να είναι: στον Τσίπρα, ακόμα ακόμα, στον Μητσοτάκη, τον Σόιμπλε ή το ΔΝΤ. Απλώς, αναρωτηθείτε «ποιος άλλος είναι;» πολλές πολλές φορές.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: